Η μεγάλη πλειονότητα των κορυφαίων αθλητών και αθλητριών στον κόσμο, δηλώνουν δημόσια ότι τα επιτεύγματά τους σε ένα μεγάλο βαθμό οφείλονται στην ποιότητα της σχέσης που έχουν χτίσει με τον/ την προπονητή/ τριά τους.
Ο Βρεττανός πρωταθλητής στους δρόμους ημιαντοχής Steve Cram, είχε δηλώσει ότι η σχέση του με τον προπονητή του ήταν κάτι περισσότερο από σχέση προπονητή- αθλητή και έφτασε στο σημείο να δηλώσει ότι ήταν μία δεύτερη πατρική φιγούρα για εκείνον (Bush et al., 2012)
Όμως η σχέση αθλητή και προπονητή είναι σημαντική ακόμα και για τους ερασιτέχνες αθλητές, π.χ. δρομείς αντοχής, τριαθλητές, κολυμβητές κ.λπ.
Μέσα από το άρθρο θα προσπαθήσουμε να βοηθήσουμε τους αθλητές να καταννοήσουν τη σημασία της σχέσης και πως αυτή η δυναμική σχέση βελτιώνεται.
Επίσης θα προτείνουμε μερικά απλά καθημερινά πράγματα τα οποία μπορούν να υιοθετήσουν οι προπονητές και να μπορέσουν να βελτιώσουν τη σχέση τους με τους αθλητές τους με θετικό αντίκτυπο στο αθλητικό αποτέλεσμα.
Ορισμός
Η Jowett (2005) -που έχει πλούσια ερευντική εμπειρία και ακαδημαικές δημοσισύεσεις στο θέμα- αναφέρει ότι ως σχέση προπονητή και αθλητή μπορεί να ορισθεί οποιαδήποτε κατάσταση στην οποία οι σκέψεις, αισθήματα και συμπεριφορές προπονητή και αθλητή αλληλοεπιδρούν.
Οι ίδιοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι πρόκειται για μία δυναμική διαδικασία στην οποία συνεπάγεται ότι τόσο ο προπονητής όσο και ο αθλητής μπορούν να την επηρρεάσουν και οτι αυτή η σχέση αλλάζει με το πέρασμα του χρόνου και έτσι πρέπει να την προσεγγίσουμε ως διαδικασία.
Η σημασία της σχέσης προπονητή και αθλητή.
Οι Nichols & Jones (2013) παρουσιάζουν την άποψη της Jowett (2005) και η οποία θεωρεί ότι η σχέση προπονητή και αθλητή είναι σημαντική καθώς:
Διευκολύνει την επίτευξη της αθλητικής αριστείας.
Διευκολύνει την προσωπική ανάπτυξη τόσο του αθλητή όσο και του προπονητή καθώς και οι δύο μπορούν να εξελιχθούν ως προσωπικότητες εξαιτίας αυτής της σχέσης.
Οι Weinberg & Gould (2015) αναφέρουν σχετικά ότι η η σχέση αθλητή και προπονητή είναι μία από τις σημαντικότερες στο χώρο του αθλητισμού καθώς έχει βρεθεί -όπως αναφέρουν- ότι πολύ πιθανόν να καθορίσει την ικανοποίηση του αθλητή, την αυτοεκτίμησή του και τα αθλητικά του επιτεύγματα.
3+1 Cs
Η Jowett (2005) πρότεινε ότι η σχέση αθλητή και προπονητή απότελείται από τα 3 + 1 Cs (Παλαιότερα είχε προταθεί η θεωρία για τα 3C και πλέον έχει εξελιχθεί σε 3+ 1 Cs).
Περιληπτικά εξηγούμε την πολύ χρήσιμη τοποθέτησή της (Nichols & Jones, 2013):
Εγγύτητα (closeness): H εγγύτητα αναφέρεται στη σχέση μεταξύ προπονητή και αθλητή. Εάν ένας αθλητής έχει στενή σχέση με τον προπονητή του τότε η σχέση θα χαρακτηρίζεται από αμοιβαία εκτίμηση, αλληλουποστήριξη και φροντίδα ο ένας για τον αλλο.
Αφοσοίωση (commitment): H αφοσοίωση αφορά την θέληση και των δύο να διατηρηθεί η σχέση. Δηλαδή να θέλει ο αθλητής να εξακολουθήσει να προπονείται με αυτό τον προπονητή.
Συμπληρωματικότητα (Complementarity): Η συμπληρωματικότητα αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο οι συμπεριφορές μεταξύ του προπονητή και του αθλητή είναι σε συμφωνία. Ετσι θα έχουμε υψηλή συμπληρωματικότητα εάν ο προπονητής νοιάζεται για τον αθλητή και ο αθλητής επίσης δρα με τον ίδιο τρόπο καθώς και έχει ενθουσιασμό για τις προπονήσεις με την καθοδήγηση του προονητή του.
& Κοινός προσανατολισμός (co–orientation): O κοινός προσανατολισμός αφορά τη δημιουργία ενός κοινού τόπου σχετικά με το πως αντιλαμβάνονται την εξέλιξη του αθλητή.
Πως οι προπονητές μπορούν να βελτιώσουν την εξέλιξη των σχέσεών τους με τους αθλητές τους;
Οι Nichols & Jones (2013) παρουσιάζουν τις προτεινόμενες στρατηγικές των Mageau & Vallerand (2003). Ετσι οι προπονητές προτείνεται :
Να δίνουν επιλογές στους αθλητές τους. Παρότι πρέπει να υπάρχουν κανόνες και όρια στις επιλογές των αθλητών οι προπονητές πρέπει να αφήνουν περιθώριο για επιλογές.
Να αιτιολογούν τις επιλογές τους στους αθλητές τους.
Να αναγνωρίζουν τα συναισθήματα των αθλητών τους. Οι προπονητές πρέπει να συμπάσχουν με τους αθλητές τους δείχνοντας ότι γνωρίζουν πως αισθάνονται οι αθλητές τους.
Να δίνουν την δυνατότητα στους αθλητές να λαμβάνουν πρωτοβουλίες. Οι προπονητές είναι χρήσιμο να ρωτούν τους αθλητές σχετικά με το πως θεωρούν ότι πρέπει να χειριστούν θέματα που αφορούν την προετοιμασία τους και τι τακτικές προτείνουν για το χειρισμό διαφόρων θεμάτων.
Να δίνουν ανάδραση με τρόπο που είναι πληροφοριακός και όχι αυταρχικός.
Να αποφεύγουν τις εγωκεντρικές συμπεριφορές.
COMPASS
Οι Rhind & Jowett (2010) προτείνουν μία «πυξίδα» (compass) ως στρατηγική για την διατήρηση ή βελτίωση αυτής της ιδιαίτερης σχέσης (Nichols & Jones 2013). Χρησιμοποιώντας λοιπόν το ακρώνυμο COMPASS προτείνουν:
Conflict management/ Διαχείριση Συγκρούσεων: Η διαχείριση συγκρούσεων περιλαμβάνει προλητπικά μέτρα/ στρατηγικές για αποφυγή συγκρούσεων στο μέλλον αλλά και σωστή αντίδραση στη διαχείρηση της σύγκρουσης που έχει ήδη προκύψει, π.χ. διάλογος και συζήτηση με τον αθλητή ύστερα από σχετική διαφωνία.
Openness/ Ειλικρίνεια: Αυτό αφορά την ειλικρινή έκφραση των συναισθημάτων τόσο του προπονητή όσο και του αθλητή.
Motivation/ Παρακίνηση: Ο προπονητής δείχνει έμπρακτα ότι έχει την διάθεση/ παρακίνηση να συνεχίζει να εργάζεται μαζί με τον αθλητή, αναφορικά με την αθλητική του εξέλιξη καθώς και ότι έχει τις απαραίτητες γνώσεις και ικανότητες για να βοηθήσει τον αθλητή στην επίτευξη των αθλητικών του στόχων.
Positivity/ Θετικότητα: Ο προπονητής δείχνει μία θετική στάση απέναντι στον αθλητή, προσαρμόζοντας την συμπεριφορά του στις ανάγκες του.
Advice/ Συμβουλή: O προπονητής μπορεί να συμβάλει στην διατήρηση της σχέσης του με τον αθλητή, συμβουλεύονάς τον για θέματα που τυχόν δημιουργούνται.
Support/ Υποστήριξη: Ο προπονητής δείχνει την υποστήριξή του προς τον αθλητή, δηλώνοντας του ότι είναι διαθέσιμος για να συζητήσουν τόσο αθλητικά όσο και μη αθλητικά θέματα.
Social networks/ Κοινωνικά δίκτυα: Η σχέση μεταξύ προπονητή και αθλητή μπορεί να βελτιωθεί ή να διατηρηθεί στο επιθυμητό επίπεδο όταν περνούν χρόνο και εκτός αθλητικών δραστηριοτήτων.
Τί προτείνεται όταν τελικά υπάρξει «σύγκρουση» μεταξύ προπονητή και αθλητή;
Οι Nicholls & Jones παρουσιάζουν τις προτεινόμενες στρατηγικές του Rahim που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ανά περίσταση από τον προπονητή :
Ενσωμάτωση (Integrating): Γίνεται ένας ανοιχτός και ειλικρινής διάλογος με στόχο την εύρεση εναλλακτικών λύσεων στα θέματα που δημιούργησαν την σύγκρουση.
Συμβιβασμός (Compromising): Γίνεται συμβιβασμός με την κοινή διαπίστωση ότι έχουν σφάλει και ο ένας ακούει τις επιθυμίες του άλλου.
Περιποιητικός (Obliging): O προπονητής επιχειρεί να ελαττώσει την απόσταση μεταξύ των απόψεων με διάλογο.
Εξουσιαστικός (Dominating):Ο προπονητής μπορεί να κυριαρχήσει λέγοντας στον αθλητή τι πρέπει αυτός να κάνει.
Αποφυγή (avoiding): Ο προπονητής μπορεί να αποφύγει να αντιμετωπίσει τα θέματα που δημιούργησαν την σύγκρουση και να αφήσει την σύγκρουση να εξακολουθήσει να υπάρχει.
Καθίσταται σαφές ότι οι παραπάνω στρατηγικές διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους. Είναι λογικό τόσο η εξουσιαστική στρατηγική όσο και η στρατηγική αποφυγής να μην συνιστάται.
Επίλογος
Η σχέση προπονητή και αθλητή είναι πολύ σημαντική για το αθλητικό αποτέλεσμα. Είναι δυναμική σχέση που χρειάζεται σχετικές γνώσεις και προσπάθεια, τόσο από τον αθλητή όσο και τον προπονητή, ώστε συνεχώς να εξελίσσεται και να βελτιώνεται. Εάν χτιστεί σε σωστές βάσεις και οι αξίες που αναφέραμε, όπως ο αμοιβαίος σεβασμός, η εμπιστοσύνη, ο κοινός προσανατολισμός , η εγγύτητα, η συμπληρωματικότητα, η αμοιβαία δέσμευση για την επιτυχία της συνεργασίας, το ειλικρινές ανθρώπινο ενδιαφέρον, τότε το αθλητικό αποτέλεσμα θα είναι εντυπωσιακό.
Η αθλητική ιστορία έχει καταγράψει πολλά επιτυχημένα παραδείγματα επιτυχημένων σχέσεων προπονητή και αθλητή, που όπως αναφέραμε ήταν από πιο σημαντικούς παράφγοντες στις μεγάλες αθλητικές επιτυχίες.
Ομως και για τους ερασιτέχνες αθλητές, η εξέλιξη της δυναμικής σχέση μπορεί να έχει εντυπωσιακά αποτελέσματα. Είναι εξαιρετικά χρήσιμο να γνωρίζουμε μερικές βασικές αρχές που θα μας βοηθήσουν να χτίσουμε, να εξελίξουμε και να χειριστούμε σωστά αυτή τη σχέση/ -εις που για κάποιους από εμάς είναι πολύ σημαντικό μέρος της ζωής μας.
Βιβλιογραφία
Bush et al. (2012). Foundations in Sports Coaching. Perason
Jowett S., Paull G. & Pensgaard AM (2005) “Coach athlete relationship” in J.Taylor & GS Wilson (eds) Applying Sports psychology: Four perspectives. Human Kinetics, pp3-14
Lynn A. (2010). Effective Sports Coaching. Crowood
Mageau GA & Vallerand RJ (2003). The coach-athlete relationship: A motivational model. Journal of Sports Sciences, 21, 883-904
Nichols AR. & Jones L (2013). Psychology in Sports Coaching. Routledge.
Rhind DJA & Jowett S (2010) Relationship maintenance strategies in the coach-athlete relationship: The development of the COMPASS model, Journal of Applied Sport Psychology, 22, 106-121
Weinberg RS & Gould D. (2015). Foundations of Sports & Exercise Pshychology. 6th edition. Human Kinetics
